آیه 176 سوره آل عمران

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (176)

بعد از آن در بيان تسليت خاطر حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از مسارعين به كفر فرمايد:

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ: و بايد اندوهناك نسازد تو را اى پيغمبر، آنانكه مى‌شتابند در كفر و نصرت كفر، حريصند و در صدد آزار تو باشند، إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً: بدرستى كه ايشان هرگز ضرر نرسانند دوستان خدا را. حاصل آنكه: اهل كفر و ارتداد و نفاق، هيچ ضررى به دوستان خدا نتوانند رسانيد. يُرِيدُ اللَّهُ أَلَّا يَجْعَلَ لَهُمْ‌: مى‌خواهد خدا، به سوء اختيار آنان كفر را، اينكه قرار ندهد براى آنها، حَظًّا فِي الْآخِرَةِ: نصيب و بهره‌اى از ثواب در آخرت، يعنى هيچ چيز از نعم و مثوبات اخرويه به آنها عنايت نفرمايد، وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ‌: و براى ايشان است عذابى بزرگ به حسب كميت و كيفيت.

بيان: طبرسى رحمه اللّه در «مجمع» فرمايد: چون اراده متعلق است به آنچه صحيح باشد حدوث آن، پس تقدير كلام آنكه: زود باشد خداى تعالى حكم فرمايد به محروم بودن مسارعين در كفر، از ثواب ايمانى كه مكلف شدند به آن و اعراض نمودند، لذا معاقب فرمايد آنها را در آخرت به جزاى كفر آنان.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 308

وَ لا يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسارِعُونَ فِي الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَنْ يَضُرُّوا اللَّهَ شَيْئاً يُرِيدُ اللَّهُ أَلاَّ يَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِي الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (176)

ترجمه‌

و اندوهگين نسازند ترا آنانكه ميشتابند بكفر همانا ايشان ضرر نمى- رسانند خدا را بچيزى ميخواهد خدا كه قرار ندهد براى آنها بهره‌اى در آخرت و از براى ايشان است عذابى بزرگ.

تفسير

پس از ظهور نفاق منافقين و ارتداد بعضى از ضعفاء الايمان بواسطه تخويف شياطين انسى آنانرا از قريش و امتناع از حضور در معركه جهاد گرد ملال بر خاطر سيد كائنات نشست كه مبادا از مخالفت آنها ضررى بر مسلمين وارد شود و موجب شوكت و قوت كفار گردد لذا خداوند باين آيه تسليت آميز آن غبار را از خاطر مبارك شست و شو فرمود و اطمينان داد كه سبقت و سرعت و حرص آنها بكفر مضر بحال اولياء خدا نيست بلكه مضر بحال خودشان است و بس خداوند اراده فرموده است كه بآنها كمكى نكند و آنها را بحال خودشان واگذارد تا بسوء اعمال خودشان مستحق عذاب عظيم شوند چون قابليت تأييد را ندارند و لياقت بهره‌بردارى از اعمال دنيوى در آخرت براى آنها نيست و در اين آيه دلالت است كه شقاوت آنها بدرجه كمال رسيده بود كه از رحمت ارحم الراحمين محروم شدند و به حال كفر از دنيا رهسپار گشتند.

وَ لا يَحزُنك‌َ الَّذِين‌َ يُسارِعُون‌َ فِي‌ الكُفرِ إِنَّهُم‌ لَن‌ يَضُرُّوا اللّه‌َ شَيئاً يُرِيدُ اللّه‌ُ أَلاّ يَجعَل‌َ لَهُم‌ حَظًّا فِي‌ الآخِرَةِ وَ لَهُم‌ عَذاب‌ٌ عَظِيم‌ٌ (176)

و محزون‌ نكند تو ‌را‌ كساني‌ ‌که‌ بسرعت‌ رو بكفر ميروند اينها هيچگونه‌ ضرري‌ بدستگاه‌ الهي‌ نميتوانند وارد كنند مشيّت‌ ‌اينکه‌ نحو تعلق‌ گرفته‌ ‌که‌ اينها ‌از‌ فيوضات‌ اخروي‌ ‌که‌ ‌براي‌ اهل‌ ايمان‌ مهيّا ‌شده‌ بي‌نصيب‌ شوند و دچار عذاب‌ عظيمي‌ ‌که‌ ‌براي‌ كفار ‌است‌ شوند.

‌از‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ دسته‌اي‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌ بودند برگشت‌ كردند بكفر و ‌با‌ سرعت‌ ‌هر‌ چه‌ تمامتر رو بكفر رفتند و اينها ‌غير‌ ‌از‌ منافقين‌ هستند زيرا ‌آنها‌ ‌از‌ كفر خارج‌ نشده‌ بودند ‌تا‌ رو بكفر روند، و همچنين‌ كفار نيستند بلكه‌ مرتدين‌ هستند و ‌اينکه‌ باعث‌ حزن‌ پيغمبر شد زيرا ميديد ‌که‌ چقدر زحمت‌ و رنج‌ و خون‌ دل‌ خورده‌ ‌تا‌ اينها ‌را‌ هدايت‌ كرده‌ و زحماتش‌ ‌از‌ ‌بين‌ رفته‌ خداوند

جلد 4 - صفحه 435

‌براي‌ تسليت‌ خاطر مباركش‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ميفرمايد:

وَ لا يَحزُنك‌َ الَّذِين‌َ يُسارِعُون‌َ فِي‌ الكُفرِ زيرا ‌بر‌ پيغمبر جز ابلاغ‌ و هدايت‌ چيزي‌ نيست‌ وَ ما عَلَي‌ الرَّسُول‌ِ إِلَّا البَلاغ‌ُ المُبِين‌ُ عنكبوت‌ ‌آيه‌ 18، ‌هر‌ كس‌ توفيق‌ شامل‌ حالش‌ شد و بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شد بنفع‌ خودش‌ ميشود و ‌هر‌ ‌که‌ قبول‌ نكرد ‌بر‌ ضرر خودش‌ تمام‌ ميشود.

]

(آیه 176))- تسلیت به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در این آیه روی سخن به پیامبر است و به دنبال حادثه دردناک احد خداوند او را تسلیت داده، می‌گوید: «ای پیامبر! از این که می‌بینی جمعی در راه کفر بر یکدیگر پیشی می‌گیرند، و گویا با هم مسابقه گذاشته‌اند، هیچ گاه غمگین مباش» (وَ لا یَحْزُنْکَ الَّذِینَ یُسارِعُونَ فِی الْکُفْرِ).

«زیرا، آنها هرگز هیچ گونه زیانی به خداوند نمی‌رسانند» (إِنَّهُمْ لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً).

اصولا نفع و ضرر برای موجوداتی است که وجودشان از خودشان نیست اما خداوند ازلی و ابدی که از هر جهت بی‌نیاز است کفر و ایمان مردم کوششها و تلاشهای آنها در این راه چه اثری برای خداوند می‌تواند داشته باشد؟

و اگر می‌بینی آنها به اراده خود راه کفر را در پیش می‌گیرند «خدا می‌خواهد

ج1، ص352

(آنها را در این راه، آزاد بگذارد و چنان به سرعت راه کفر را بپویند) که کمترین بهره‌ای در آخرت نداشته باشند، بلکه عذاب عظیم در انتظار آنها باشد» (یُرِیدُ اللَّهُ أَلَّا یَجْعَلَ لَهُمْ حَظًّا فِی الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ).